Zwykle nie przejmujemy się wysokim poziomem żelaza. Większość z nas bardziej boi się niedoboru tego pierwiastka, ponieważ grozi to anemią.
Zupełnie nie zdajemy sobie sprawy, że zarówno niski, jak i za wysoki poziom żelaza będzie skutkował poważnymi problemami ze zdrowiem ogólnym. Długotrwałe konsekwencje nadmiaru żelaza mogą powodować negatywne skutki dla zdrowia. Nadmiar tego pierwiastka może prowadzić do marskości wątroby, cukrzycy, a nawet nowotworu. Skąd właściwie bierze się nadmiar żelaza w organizmie?
- Podwyższony poziom żelaza może być spowodowany wieloma czynnikami. Objawy nadmiaru żelaza mogą wystąpić w skutek złej suplementacji żelaza, po transfuzji krwi lub zatruciu metalami ciężkimi.
- Powodem złego przyswajania żelaza może być także hemochromatoza.
- Objawy hemochromatozy obserwuje się zazwyczaj po 40 roku życia.
- Aby zdiagnozować nadmierne wchłanianie żelaza należy zrobić badania krwi i sprawdzić poziom żelaza a w razie konieczności wykonać badania genetyczne.
- W procesie leczenia ważna jest szybka i prawidłowa diagnostyka zaburzeń.
- Należy ograniczyć w diecie produkty spożywcze zawierające żelazo.
Wysoki poziom żelaza – gdy przesadzisz z suplementacją
O anemii z niedoboru żelaza i jej konsekwencjach zdrowotnych słyszał chyba każdy. Nic więc dziwnego, że tak chętnie łykamy dostępne w aptekach (często bez recepty!) preparaty z żelazem w składzie. Mają one nam pomoc w utrzymaniu prawidłowego poziomu żelaza w organizmie i poprawić nasze zdrowie ogólne. Z suplementacją tego pierwiastka łatwo jednak przesadzić, zwłaszcza gdy nie ma się pojęcia o szkodliwych właściwościach jego nadmiaru. Mało tego! Często, by poprawić odporność, bierzemy dodatkowo również preparaty z witaminą C, które zwiększają wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego. Gdy włączymy jeszcze dietę bogatą w produkty zawierające żelazo takie jak czerwone mięso, wędliny, orzechy, fasolę czy żółtka jaj, to dzieli nas już tylko krok od przeładowania organizmu żelazem.
Wysoki poziom żelaza – efekt licznych transfuzji krwi albo zatrucia metalami ciężkimi
Problem nadmiaru żelaza często pojawia się u osób, które musiały poddać się transfuzji krwi (np. po wypadku, operacji chirurgicznej itp.). Powodem wysokiego stężenia żelaza w organizmie może być też zatrucie metalami ciężkimi – w tym ołowiem.
Wysoki poziom żelaza – częstym powodem jest hemochromatoza wrodzona
Nasz organizm posiada mechanizmy chroniące przed nadmiarem żelaza. Gdy pierwiastka jest za dużo, to po prostu przestaje on być wchłaniany z przewodu pokarmowego (następuje „blokada”). Proces ten jest w dużym stopniu regulowany przez białko HFE. Problem pojawia się jednak wtedy, gdy białko to ma błędy w budowie. Wówczas nie spełnia swojego zadania i żelazo dostaje się do organizmu w nieograniczonych ilościach. Odpowiedzialna za ten stan jest hemochromatoza wrodzona – choroba genetyczna będąca częstą przyczyną nadmiaru żelaza w organizmie człowieka. Pierwsze objawy pojawiają się późno – po 40. roku życia. Chorobę powoduje mutacja genu HFE. Statystycznie nawet 1 na 8 Polaków jest posiadaczem min. jednej zmiany w obrębie tego genu [1]. Hemochromatoza występuje zarówno u kobiet jak i mężczyzn, jednak u mężczyzn częściej. Dlaczego? Ponieważ kobiety regularnie tracą spore ilości krwi (a co za tym idzie – spore ilości żelaza) w trakcie menstruacji[2]. Właśnie dlatego u pań problemy z nadmiarem żelaza pojawiają się jeszcze później niż u mężczyzn. Objawy nadmiaru żelaza obserwuje się zwykle dopiero po ustaniu miesiączki, czyli w okolicach 45.-50. roku życia. W trakcie menopauzy kobieta powinna szczególnie uważać na poziom żelaza we krwi, ponieważ może ono wówczas wzrosnąć nawet 2-3-krotrnie. Jest to też moment, w którym choroba najczęściej się ujawnia.
Objawy nadmiaru żelaza
Pierwsze objawy hemochromatozy są zwykle mało charakterystyczne. Pojawiają się bóle głowy, bóle brzucha, ogólne zmęczenie i osłabienie organizmu oraz problemy ze stawami. Jak wiadomo tego typu dolegliwości mogą występować przy wielu schorzeniach i niezbyt często kojarzone są zaburzeniami wchłaniania żelaza.
Niestety moment pojawienia się tych objawów, to tak naprawdę ostatni dzwonek, aby zacząć działać. Jeśli zbagatelizujemy problem i nie zrobimy nic, żelazo zacznie odkładać się w różnych narządach wewnętrznych. i nieodwracalnie je uszkodzi. Efekt? Nieleczona hemochromatoza często prowadzi do marskości wątroby, cukrzycy, raka wątrobowokomórkowego, chorób serca oraz zaburzeń seksualnych u mężczyzn (w tym impotencji). Nieleczona hemochromatoza podnosi ryzyko śmierci do 60% w ciągu 5 lat [3].
Wysoki poziom żelaza – leczenie
Ze względu na możliwość wystąpienia groźnych powikłań najlepiej zdiagnozować podwyższony poziom żelaza należy jak najszybciej zdiagnozować. Wczesna diagnostyka daje bowiem szansę skutecznego leczenia, dzięki któremu chory może pozbyć się uciążliwych objawów oraz uniknąć wielonarządowych uszkodzeń [4].
Pierwszym krokiem w kierunku diagnozy zbyt dużej ilości żelaza powinny być badania krwi pod kątem ilości następujących substancji: żelaza, ferrytyny, całkowitej zdolności wiązania żelaza (TIBC) oraz oznaczenie współczynnika saturacji transferyny. Analiza tych parametrów nie powie nam jednak, czy mamy hemochromatozę czy też są to inne zaburzenia wchłaniania żelaza. Do dokładnego rozpoznania schorzenia służą już badania genetyczne, wykrywające zmiany w genach, które prowadzą do choroby. Osoby posiadające te zmiany powinny być pod stałą opieką specjalisty, regularnie sprawdzać parametry gospodarki żelazem, a jeśli poziom tego pierwiastka przekroczy dopuszczalną normę, wykonywać upusty krwi. Powinni również ograniczyć w diecie produkty zawierające żelazo oraz wspomnianą witaminę C.
Źródła:.
[1]. M. Madej, Hemochromatoza, „Przegląd Reumatologiczny” 2009, nr 1 (25), s. 9.
[2] J. Butler, „Twarda prawda” o żelazie. Czyli dlaczego żelazo pochodzenia roślinnego jest najzdrowsze, Fundacja Międzynarodowy Ruch na rzecz Zwierząt Viva! , s. 4.
[3] M. Wybieralska, A. Markiewicz, I. Urbanowicz, Żelazo – niezbędne i toksyczne, [w:] Sympozjum Naukowe Polskiego Towarzystwa Toksykologicznego i Studenckich Kół Naukowych Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu „Interdyscyplinarność współczesnej toksykologii”, Wrocław, 11. czerwca 2015, Książka abstraktów, s. 26-27.
[4] B. Bacon, P. Adams, K. Kowdley, L. Powell, A. Tavill, Diagnosis and Management of Hemochromatosis: 2011 Practice Guideline by the American Association for the Study of Liver Diseases, HEPATOLOGY, July 2011.
